1973 - 1986

Hans van Mierlo stapte in 1973 als partijleider op, maar keerde in 1985 in die hoedanigheid terug. In de tussentijd kende D66 een grillig bestaan. Bijna ter ziele, leefde de partij geleid door Jan Terlouw op wonderbaarlijke wijze weer op: kiezers en leden stroomden toe. Door deelname aan het tweede en derde kabinet-Van Agt (1981-1982) viel D66 echter opnieuw flink terug. Terlouw vertrok in 1982 als partijleider en werd opgevolgd door Maarten Engwirda.

Hans van Mierlo heeft de electorale prestaties van D66 eens vergeleken met de vlucht van een kwikstaart, die heel laag bij de grond kan komen maar ook grote hoogtes kan bereiken. Nadat D66 bij de gemeenteraadsverkiezingen van 29 mei 1974 bijna volledig was weggevaagd, won de partij onder leiding van Van Mierlo’s opvolger Jan Terlouw bij de Tweede Kamerverkiezingen van 26 mei 1981 zeventien Tweede Kamerzetels – een record. Na teleurstellende resultaten in het tweede en derde kabinet-Van Agt viel de partij bij de Tweede Kamerverkiezingen van 8 september 1982 weer ver terug.

In de loop van de jaren zeventig werd D66 in haar verkiezingsprogramma’s kritischer over het economische en maatschappelijke systeem. Milieuvervuiling en bureaucratie waren de grote vijanden. Tevens ontstond in deze periode discussie over de vraag of D66 een nadere ideologische aanduiding nodig had.

Toen Jan Terlouw in september 1973 Hans van Mierlo was opgevolgd, verkeerde D66 in een diepe crisis. Het ledental en daarmee de contributie-inkomsten kelderden. Electoraal zat de partij in het slop. D66 leek ten onder te gaan: in september 1974 besloot het congres in meerderheid de partij – die toen niet meer dan zo’n 300 leden telde – op te heffen. Dat zij toch bleef bestaan kwam omdat de statutair vereiste twee derde meerderheid niet was gehaald. In de jaren daarop haalden Terlouw en de tussentijds afgetreden staatssecretaris Jan Glastra van Loon (die 1976 tot 1979 ook partijvoorzitter was) van D66 uit het slop. Het ledental steeg naar bijna 18.000 in 1981.

Vol overtuiging nam D66 in 1979 aan de eerste rechtstreekse verkiezingen voor het Europees Parlement deel, maar de aanwijzing van de lijsttrekker verliep moeizaam. Twistpunt was de vraag bij welke fractie de verkozen D66-europarlementariërs zich zouden moeten aansluiten: bij die van de Federatie van Liberale en Democratische Partijen van de Europese Gemeenschap (ELD), waarvan ook de VVD lid was, of die van de Federatie van Socialistische partijen in de Europese Gemeenschappen, met daarin ook de PvdA. Lijsttrekkerskandidaat Hans van Mierlo opteerde – niet zo verrassend – voor aansluiting bij de socialisten, zijn concurrent oud-staatssecretaris van Buitenlandse Zaken Laurens Jan Brinkhorst koos voor toetreding tot de ELD (alhoewel de VVD niet zat te wachten op de komst van D66-europarlementariërs).