1998 - 2006

‘Het is een meisje en we noemen haar Els’. Zo kondigde Hans van Mierlo in mei 1997 Els Borst aan als zijn opvolger als lijsttrekker. Haar aantreden markeerde het begin van een periode van snel wisselende partijleiders, een omstreden kabinetsdeelname en interne ruzies.

De periode 1998-2006 verliep electoraal gezien slecht voor D66. Van het recordaantal van 24 Kamerzetels die Hans van Mierlo in 1994 had behaald, was er volgens de peilingen in 2006 nog maar één over. Interne spanningen als gevolg van deelname aan het tweede kabinet-Balkenende droegen aan de neergang bij.

Na het vertrek van partijleider Hans van Mierlo – die staatkundige vernieuwing hoog in het vaandel had staan – ging D66 zich breder profileren, mede door tegenvallende electorale resultaten. Voor het eerst in de partijgeschiedenis stelde de partij een soort beginselprogramma op en tooide zij zich met het ideologische etiket sociaal-liberaal.

Sinds de verkiezingen voor de Provinciale Staten in 1995 ging het met D66 electoraal berg­afwaarts, culminerend in het verlies van tien zetels bij de Tweede Kamerverkie­zin­gen van 6 mei 1998.  Zoals zo vaak werd de achteruitgang mede geweten aan een gebrek­kige partijorganisatie. Vlak na de Kamerverkiezingen stelde het wetenschappelijk bureau van D66 in de notitie Investeren in D66 dat de partij ‘verbureaucratiseerde… We hebben een overschot aan vergaderaars en meepraters en te weinig mensen die in in­hou­delijk en organisatorisch opzicht de handen uit de mouwen steken.’ Concrete aanbe­velingen deed het bureau niet, in tegenstelling tot ‘Opschudding’, de interne vernieu­wings­beweging van voornamelijk jongeren die 27 moties op het partijcongres in novem­ber 1998 indiende – en met groot succes. Ze bereikte onder meer dat D66 zich ging tooien met de ideologische aanduiding ‘sociaal-liberaal’ en dat de regionale vertegen­woor­­diging in het hoofdbe­stuur (dat vanaf 2000 landelijk bestuur ging heten) werd afge­schaft. Met de invoering van een ledenraadpleging en partijreferendum (omdat zo ‘een groter deel van de leden betrokken wordt dan op een partijcongres’) kon de volgens Opschudding niet functionerende adviesraad ook  verdwijnen, wat in 2002 ook zou gebeuren.

Door het terugtreden van Jan-Willem Bertens moest D66 voor de Europese verkiezingen van 10 juni 1999 een nieuwe lijsttrekker aanwijzen. Bob van den Bos waagde net als in 1989 een kans. Hij kwam bij de stemming onder de leden over de kandidatenlijst opnieuw als eerste uit de bus, maar het partijcongres – dat reglementair de lijsttrekker koos – wees in februari 1999 Lousewies van der Laan aan. Zij was één van de aanvoer­ders van Opschudding, de interne vernieuwingsbeweging.